Poštovani gospodine Markoviću,

Ovim dopisom želimo da Vam predočimo naše razloge zbog kojih smatramo da treba pristupiti izmjeni ZKP-a.

Crnogorski državni organi u borbi protiv organozovanog kriminala i korupcije koriste sredstva koja im pruža Zakonik o krivičnom postupku. Ovim sredstvima se zadire u Ustavom garantovanu privatnost građana.

Pitanje ograničenja privatnosti u elektronskim komunikacijama, osim ustavnih garancija i međunarodnih dokumenata, rješava i Zakonik o krivičnom postupku. U poglavlju 9. ZKP-a definisane su mjere tajnog nadzora. Ovdje se nećemo baviti mjerama tajnog nadzora, jer smatramo da pravilna primjena ne dovodi u pitanje garancije iz prava privatnosti.

Pravni problem počinje tada kada se otvori pitanje da li su listinzi telefonskih poziva, listinzi sms poruka i drugi podaci vezani sa telekominikacioni saobraćaj, kao što su informacije sa baznih stanica, dio privatnosti takvog karaktera da bi trebali da imaju sudsku zaštitu ili je dosadašnja praksa i tumačenje člana 257 Zakonika o krivičnom postupku pravno valjano postupanje u skladu sa Ustavom Crne Gore, međunarodnim dokumentima potpisanim i ratifikovanim, te samom duhu Zakonika o krivičnom postupku, koji svojim odredbama treba da detaljnije garantuje ostvarivanje prava na privatnost kroz krivično pravni postupak.

Dosadašnja praksa dobijanja listing telefonskih poziva i listinga sms poruka na osnovu člana 257 iziskuje potrebu komentara. Ovim članom se omogućuje policiji da samoinicijativno ili po zahtjevu državnog tužioca preduzme potrebne mjere da bi se pronašao učinilac krivičnog djela, da se otkriju tragovi, prikupe obavještenja itd.

ZKP propisuje, da u cilju ispunjenja dužnosti, policija može da zatraži od pružaoca usluga elektronskih komunikacija provjeru identičnosti telekomunikacijskih adresa koje su u određenom vremenu uspostavile vezu.

Upravo ova ovlašćenja uzrokuju pravne nedoumice da li je to, kako tvrde iz policije, pravo da se dobiju listinzi ili samo da se utvrdi telekominikacijska adresa, što bi se po mišljenju autora ovog mišljenja odnosilo na to ko je vlasnik telefona i broja.

Bilo kako bilo, ovaj član ZKP-a ne obavezuje policiju da za pribavljanje ovih podataka imaju naredbu suda. Međutim, ako se radi o tumačenju da člana 257 da se mogu dobijati i listinzi onda se tu radi o tome da je ovaj član po mišljenju autora suprotan Ustavu, Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i sloboda odnosno članu 8 i praksi suda u Strazburu , suprotan je i Direktivi EU 95/46, koja je zapravo i osnovni dokument sa kojim treba da bude usklađen Zakon o zaštiti podataka o ličnosti i praksa zaštite ličnih podataka.

Povodom posljednje tvrdnje da je član 257 ZKP suprotan Direktivi EU mogao bi se čuti prigovor da Direktive EU su obavezne samo za države članice. Autori se ne slažu bar u dijelu koji se tiče člana 81 Sporazuma o stabilizaciji i pridruženju između država članica, s jedne strane, i Crne Gore, s druge strane, koji propisuje da će stupanjem na snagu ovog Sporazuma Crna Gora uskladiti svoje zakonodavstvo u oblasti zaštite ličnih podataka s pravom Zajednice, i s drugim evropskim i međunarodnim zakonodavstvom o privatnosti. Nadalje, Crna Gora se obavezuje da će osnovati nezavisna tijela s finansijskim i ljudskim resursima dovoljnim za sprovođenje efikasne kontrole i garantovanje sprovođenja zakona u oblasti zaštite ličnih podataka. Ako bi ovo sporno pitanje razumjeli tako da policija u pretkrivičnom postupku zaista ima ovlašćenja da u slučaju postojanja osnova sumnje da je krivično djelo izvršeno (djelo koje se goni po službenoj dužnosti), može od operatera zahtijevati dostavljanje listinga telefonskih poziva i sms poruka, kao i lokacije mobilnog telefona u trenutku ostvarenja komunikacije, onda se zaista ostavlja mogućnost za obimna kršenja prava na privatnost.

Prvo pitanje koje se nameće usljed nepreciznosti propisane procedure, što se dešava sa podacima prikupljenim na ovaj način, ako se protiv lica čiji su podaci prikupljani nikad ne pokrene krivični postupak. U tom slučaju ta lica nikad ne bi saznala da su se podaci o njima obrađivali od treće strane i samim tim ne bi mogla ostvariti pravo da to saznaju, kad prestanu potrebe za prikupljanje i obradu ovih podataka. Nadalje ne zna se što se dešava sa ovim podacima, kako i koliko se čuvaju, te na koji se način uništavaju, jer se po pravilima o zaštiti ličnih podatak ovi podaci ne smiju trajno čuvati.

Polazeći od činjenice da je Evropaski sud u više presuda rekao da su podaci iz telekominikacionog saobrćaja dio privatnosti nekog lica onda se dodatno postavlja pitanje kako je te podatke, privatnog karaktera, moguće prikupljati bez odobrenja suda za krivična djela iz nadležnosti osnovnih sudova, ako pođemo od rješenja iz člana 8 Evropske konvencije o osnovnim ljudskim pravima i slobodama, koje propisuje da javne vlasti u skladu sa zakonom se mogu miješati u pravo privatnosti, pod uslovom da je to neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda i kriminala, zaštite zdravlja ili morala ili zaštite prava i sloboda drugih.

U Crnoj Gori se uočava stepen političkog značaja zaštite prava na privatnost i zaštite ličnih podataka. Stepen pravne zaštite privatnosti bez sumnje mora biti puno veći. Kad se to misli onda se misli i na unapređenje zakonodavnog okvira, ali još više na stepen zaštite u praksi. Svakako da stepen zaštite ne može biti dovoljno visok, ako ne postoje volja odgovornih, materijalna sredstva i kulturni ambijent. Što se tiče ekonomskog razvoja on isto tako dijelom utiče od unapređenja zaštite privatnosti, jer investitori koji dolaze iz razvijenog demokratskog svijeta daju posebnu pažnju ovom pitanju. Političkog napretka, posebno onog koji se tiče evropskih integricija ne može biti bez napretka u zaštiti prava privatnosti, to je bez dileme jedan od evropskih prioriteta.

Sa svega naprijed navedenog predlažem:

1. Izmjenu Zakonika o krivičnom postupku na način što će se za pribavljanje podataka iz telekominikacionog saobraćaja morati obezbijediti sudska naredba;
2. Da se u ZKP-u propiše da svi podaci dobijeni od operatera, a tiču se telekominikacionog saobraćaja, moraju biti uništeni nakon okončanja postupka predviđenog ZKP-om. Predlažemo da se način uništavanja predvidi po uzoru na isti postupak u vezi materija pribavljenog MTN;
3. Da se u ZKP-u propiše da i kod prikupljanja podataka o telekominikacionom saobraćajju policija kao i kod MTN je obavezna da dostavi izvještaj tužiocu, a ovaj sudu o materijalu pribavljenom;
4. Da se u ZKP-u propiše da i kada se radi o prikupkjanju podataka iz telekominkacionog sobraćaja, kao i kod MTN, sudija za istragu, pored naredbe kojom određuje ovu mjeru izdaje i poseban nalog u kojem se navodi samo telefonski broj lica u odnosu na čiju se prikupljaju podaci o telekomunikacijskom saobraćaju. Takav nalog policija potom predaje pravnom licu koje se bavi pružanjem usluga iz oblasti telekomunikacija.

Polazeći od činjenice da sa aspekta Zakona o zaštiti podataka po ličnosti DNK predstavlja podatak posebne kategorije, čija obrada zahtijeva i posebne mjere zaštite, cijenimo da treba uzeti u razmatranje izmjenu ZKP-a u dijelu nadležnosti da uzimanje DNK. Član 257 ZKP u tački 2 policiji se daje ovlašćenje da uzme uzorak DNK za analizu. Uzorak za DNK analizu bi se morao uzimati isključivo kao uzorak pljuvačke, jer je to najmanje invazivna radnja. Ova odredba (član 257 stav 2) je u izvesnoj mjeri u koliziji sa odredbom člana 277 stav 2, pa bi trebalo tumačiti da policija samo na zahtjev ili po odobrenju državnog tužioca može uzeti uzorak pljuvačke radi DNK analize, ako je to potrebno za svrhe krivičnog postupka.

Komparativna praksa nam pokazuje da se velikom broju demokratskih zemalja odobrenje za uzimanje DNK za analizu dobija od strane suda u izuzetno hitnim situacijama od strane tužioca. U nekim zemljama se ovakva odredba nalazi u posebnom zakonu o uzimanju i korišćenju DNK.

Važnost ovog pitanja za najosjetljviji dio privatnosti nekog pojedinca. Savjet Agencije se obavezuje da iznese stav da bi trebalo izmijeniti ZKP i uvesti više garancija za zaštitu ovog prava, kroz propisivanje načina uzimanja DNK, kao što je već rečeno.